Syrena jest powieścią terapeutyczną, co znaczy, że ma być dla czytelnika bezpieczną przestrzenią, w której może on przepracować swoje emocje. Akcja książki toczy się powoli, w swoim rytmie, który często zwalnia, odbiega od swojego głównego toru, zatraca się w anegdotach i wątkach pobocznych. Doskonale odzwierciedla tok rozumowania głównej bohaterki, a przy tym pozostawia czytelnikowi pole do własnych przemyśleń i interpretacji. Dodatkowo czytelnik spotka się tutaj z realizmem magicznym, którego elementy pojawiają się zupełnie niespodziewanie i całkowicie odmieniają spojrzenie na tę powieść. Zdecydowanie posiada więc ona tę terapeutyczną cechę.

Zarys fabuły

Alicja, główna bohaterka, odbiera świat na swój wyjątkowy sposób. Powieść Syrena jest opowieścią o jej dorastaniu, pierwszych miłościach, obcowaniu z ludźmi i w końcu odnajdywaniu samej siebie. Ala czuje się niezrozumiana. Jej postrzeganie rzeczywistości różni się od tego, w jaki sposób na świat patrzą jej rówieśnicy. Ma ona też zainteresowania, które odbiegają od zainteresowań jej koleżanek. Od dziecka kocha morze i chce nad nim spędzać każdą wolną chwilę. Woda jest dla niej ukojeniem, jakiego nie doświadcza nigdzie indziej. Przez większość lat swojego dzieciństwa, a później wczesnej dorosłości, Alicja marzy o spotkaniu swojej dawnej przyjaciółki. Z Kariną obiecały sobie wieczną przyjaźń, której symbolem była mała muszelka noszona wokół szyi na rzemyku. Pewnego dnia przyjaciółka wyjechała z rodziną na stałe, a nadmorska muszla była jednym, co po niej pozostało. Jeszcze wiele lat później Alicja poszukuje śladów po dziewczynie i dąży do ich ponownego spotkania.

Historia Alicji

Realizm magiczny cechuje się tym, że codzienna, realistyczna rzeczywistość zostaje przesiąknięta elementami fantastycznymi, które traktowane są przez bohaterów i narratora jako coś zupełnie zwyczajnego. I tutaj dokładnie taki zabieg ma miejsce. Początkowo nic nie zwiastuje pojawienia się w tej opowieści elementów, które uznać można za magiczne. Przez większość książki historia toczy się swoim powolnym rytmem, nie odbiegając przy tym od realiów świata rzeczywistego. Zmiana następuje dopiero pod koniec, a ten zwrot akcji znacząco wpływa na dalszą fabułę. Od tego czasu już nic nie jest takie, jakie było wcześniej. Historia Alicji nabiera nowej głębi, czytelnik zaczyna analizować ją z zupełnie innej perspektywy.

Powieść terapeutyczna

Powieść terapeutyczna ma na celu wywołanie efektu terapeutycznego u czytelnika. Ma dawać wsparcie emocjonalne, poprzez poruszanie życiowych problemów. Jej lektura ma pomóc czytelnikowi przeżyć i zrozumieć własne trudności. Dodatkowo odbiorca może odnaleźć w opowiadanej historii samego siebie. Takie książki często wykorzystywane są w biblioterapii, czyli świadomym doborze lektury, który wspiera rozwój osobisty lub terapię. Czy powieść Syrena spełnia te wszystkie założenia? Na pewno nie można odmówić jej, że skłania ona czytelnika do własnych przemyśleń. Powieść tego typu, z pojawiającym się znienacka realizmem magicznym, zaskakuje i sprawia, że czytelnik zmuszony jest do poszukiwania niekonwencjonalnych interpretacji. Postać głównej bohaterki zbudowana jest w sposób, który zdecydowanie pozwoli wielu odbiorcom na utożsamienie się z Alicją lub uczuciami, które jej towarzyszą. W końcu jej historia zbudowana jest z życiowych i prozaicznych momentów. Bohaterka przeżywa pierwsze miłości, traci najbliższe jej osoby, poszukuje swojego miejsca na świecie i toczy bitwę między sprostaniem oczekiwaniom otoczenia a zachowaniem indywidualizmu.

Piękny język powieści

Powieść Agi Janiszewskiej pełna jest niezrozumiałości i zastanawiających wątków. Nie wszystko da się w niej racjonalnie wyjaśnić, nie każde pytanie zyskuje swoją odpowiedź, a im dalej w las, tym mniej czytelnik jest w stanie zrozumieć. Wtrącenia, monologi czy retrospekcje głównej bohaterki utrudniają zrozumienie tego, co jest najważniejszym elementem całości. Jednak ma to wszystko jakiś swój urok. Język autorki jest barwny i poetycki. Niejednokrotnie zachwyciłam się sposobem, w jaki buduje ona metafory i tworzy nietypowe połączenia wyrazów. Z jej zdań wypływa szczera tęsknota za tym, co utracone. To uczucie towarzyszy głównej bohaterce przez lata i jest odczuwalne zarówno na poziomie semantycznym, jak i pragmatycznym.

Alicja w Krainie Czarów?

Powieści Syrena nie da się nie analizować w kontekście intertekstualności, czyli odniesienia do innych, powstałych wcześniej tekstów. Jednym z pierwszych tekstów, z którym można powiązać Syrenę, jest Alicja w Krainie Czarów. Co wspólnego mają te dwie opowieści? No cóż, to nie może być przypadek, że obie bohaterki noszą to samo imię. Ala z Syreny odkrywa zupełnie inny świat. Przenosi się z dobrze jej znanej rzeczywistości do nowego, tajemniczego świata przepełnionego magią. Nie kwestionuje jego istnienia, jednak nie do końca rozumie, w jaki sposób działa. To wątek bardzo zbliżony do tego, który znamy z Alicji w Krainie Czarów. Kolejnym elementem, który sprawia, że porównanie tych dwóch utworów jest jak najbardziej słuszne, jest motyw dzieciństwa i dorastania. Zarówno w Alicji w Krainie Czarów, jak i w Syrenie, główna bohaterka mierzy się z dorastaniem w sposób dosłowny i symboliczny. W obu utworach występują motywy odkrywania samej siebie oraz konfrontacji ze światem dorosłych.

Alicje

Najważniejszym jednak elementem jest tożsamość. Obie Alicje szukają odpowiedzi na to, kim tak naprawdę są. Przeżywają kryzys tożsamości i mierzą się ze swoim jestestwem. Alicja z
Syreny niepewność względem swojej osoby zyskuje poprzez nietypową bliznę na ręce. Dziewczyna nie jest w stanie przypomnieć sobie żadnego wypadku ani zranienia, które pozostawiłyby po sobie taki ślad. Przez to nieustannie kwestionuje swoje dzieciństwo i zatarte wspomnienia, do których w żaden sposób nie jest w stanie się zbliżyć.

Podsumowanie recenzji

Syrena Agi Janiszewskiej to opowieść o smutku i niekończącej się tęsknocie. Głównej bohaterce towarzyszą trudne emocje, a sama powieść skłania do zatrzymania się, przemyślenia i przyjęcia nietypowych interpretacji, które pozwoliłby wyjaśnić, co tak naprawdę się w tej książce wydarzyło. Ta wielowymiarowa powieść splata ze sobą realizm magiczny i codzienność, tworząc przy tym przestrzeń do refleksji nad własnym życiem, emocjami i doświadczeniami. Zdecydowanie wymaga od czytelnika cierpliwości i otwartości, a w zamian oferuje głębokie przeżycie literackie. Syrena pozostawia odbiorcę z pytaniami, na które nie zawsze można znaleźć jednoznaczną odpowiedź i to właśnie w tym tkwi największa siła tej powieści.

Natalia Harpula

@allmysonnats