Najnowsza powieść Marka Krajewskiego Cyklop, której premiera miała miejsce w maju 2025 roku, jest już czternastym tomem cyklu pod tytułem Edward Popielski. Jednakże, ponieważ czas akcji w poszczególnych tomach nie jest ułożony w porządku chronologicznym, trudno jednoznacznie określić kolejność tego tomu w cyklu.

Zarys fabuły

Główny wątek w tomie Cyklop stanowi tajemniczy projekt językoznawczy kierowany przez Henricha Himmlera, którego obiektem są małe dzieci. W 1935 roku w Berlinie współpracownicy Himmlera rozpoczynają poszukiwania naukowców do tworzonego Wewelsburskiego Insytutu Językoznawczego, gdzie ma odbywać się ten eksperyment. Jego szefem zostaje Obersturmführer SS Waldemar Mehlecker. Polski wywiad jest zainteresowany tym, co dzieje się w Wewelsburgu i szuka naukowca-językoznawcy, który mógłby tam zostać umieszczony jako ich agent. W roku 1938, oficer wywiadu i przyjaciel Edwarda Popielskiego, Jan Henryk Żychoń, prosi mieszkającego i pracującego we Lwowie komisarza o pomoc. Popielski ze względu na swoje zdolności i zainteresowania językoznawcze ma ocenić kompetencje kandydata na takiego agenta. Wojna i śmierć przygotowywanego do roli agenta naukowca przerywają przygotowania do tej akcji. Ale w roku 1941 wywiad powraca do pomysłu wprowadzenia do grupy Mehleckera swojego człowieka. Zwłaszcza że współpracownicy Himmlera po zajęciu Polski przenieśli się do posiadłości we wsi Łabunie pod Zamościem.

Motywy w powieści Cyklop

Stworzona przez autora intryga jest skomplikowana. Łączy wątki sensacyjne związane z tajną operacją Niemców i akcją polskiego wywiadu z obyczajowymi dotyczącymi poszczególnych postaci pierwszo i drugoplanowych. Pojawiające się wątki związane z badaniami nad językami nawiązują do wykształcenia samego pisarza. Interesujące są także odniesienia do zainteresowań okultystycznych i pomysłu szefa SS Heinricha Himmlera. Chce on udowodnić ideę o wyższości rasy aryjskiej z wykorzystaniem lingwistyki. Jednym z ważnych motywów tomu Cyklop jest motyw zazdrości i rywalizacji. Mamy rywalizację o kobietę, w wyniku której upokorzony przez kochanka mąż przez lata pielęgnuje w sobie zapiekłą nienawiść i pragnienie zemsty. A także rywalizację pomiędzy naukowcami, widoczną w deprecjonowaniu wartości prac i oczernianiu osoby rywala. I jeszcze rywalizacja wewnątrz struktur wywiadu, pomiędzy oficerami tej formacji prowadząca do bardzo wielu trudnych i bolesnych komplikacji, a nawet śmierci niewinnych osób. Koszty tej ostatniej rywalizacji ponosi także Edward Popielski.

Kreacja bohaterów

Ogromnym atutem Cyklopa, jak i innych książek Marka Krajewskiego, są jego bohaterowie. W tym tomie zdecydowanie dominują mężczyźni. Są oni bardzo wyraziści i nietuzinkowi. Ich złożone osobowości sprawiają, że bywają nieprzewidywalni w swoich zachowaniach. Edward Popielski jest człowiekiem o wielu twarzach i pełnym sprzeczności. W tej odsłonie spotykamy lingwistę i szachistę. A także lojalnego przyjaciela i załamanego ojca, patriotę, który wraca do Polski by działać w konspiracji, odważnego, zdecydowanego agenta. Widzimy jego przemianę z oszukanego i poniżonego człowieka, w samotnego wojownika, który znajduje siłę, żeby zawalczyć o swoje dobre imię. Intersującym człowiekiem jest tragiczna postać porucznika Jezierskiego. Ten młody człowiek został wplątany w rywalizację między oficerami wywiadu, wykorzystany, oszukany i poniżony. Został odarty z szacunku do samego siebie wskutek szantażu i na koniec pozbawiony jedynego celu, dla którego poświecił wszystko. To tylko dwie z całej palety postaci, z których każda jest ciekawym obiektem do psychologicznej analizy.

Dbałość o detale

Marek Krajewski jak zwykle z dużą dbałością o detale oddaje realia historyczne i klimat miejsc w których umieścił akcję powieści. Szczegółowo i barwnie opisuje topografię miast i miejscowości, w których dzieją się opisywane wydarzenia. Są to Lwów, Warszawa, Zamość i kilka innych. Wielowątkowość historii powoduje, że mamy tutaj kilku bohaterów, z perspektywy których śledzimy różne wydarzenia. To z kolei daje nam szersze i wnikliwsze spojrzenie na ich rozwój. Zmienność widoczna jest również w samym przebiegu zdarzeń. Pisarz nierzadko stosuje przeskoki w czasie. Cofa się do tego, co miało miejsce kilka dni, a nawet miesięcy wcześniej. Akcja książki Cyklop przykuwa uwagę, trzyma w napięciu, jest dynamiczna, jej przebieg jest często zaskakujący i angażujący emocjonalnie. Lektura książki wymaga uwagi i zaangażowania.

Kim jest tytułowy Cyklop?

Styl pisarski Marka Krajewskiego jest specyficzny, intrygujący i niepowtarzalny. Wyróżnia go oryginalny, obrazowy język i bogactwo stosowanych środków literackich. Widać, że warstwa językowa jest dla autora bardzo ważna. Łatwo zauważyć dbałość o stylizację języka i dopasowanie go do postaci w wielu sytuacjach. Nie znam wszystkich książek autora, ale sądząc po czytanych recenzjach ta pozycja wydaje się nie być tak mroczna i brutalna jak inne autora. Co mnie osobiście cieszy. Tytuł książki jest konspiracyjnym pseudonimem kapitana Edwarda Popielskiego, który jest działaczem początkowo Związku Walki Zbrojnej, a potem Armii Krajowej. Marek Krajewski w jednym z wywiadów zdradza, że książka jest zapowiedzią cyklu, którego akcję umieścił w latach 1935-1942. Kapitan Popielski będzie tajnym agentem w strukturach Głównego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Rzeszy. Zachęcam zatem do poznania trochę innego, agenturalnego, wcielania Popielskiego.

Podsumowanie recenzji

Cyklopa polecam miłośnikom twórczości Marka Krajewskiego. Ponadto także wszystkim, którzy chętnie sięgają po dobrze napisane, z oryginalnym pomysłem na fabułę, książki, osadzone w klimacie II wojny światowej. Fabule towarzyszą wątki sensacyjne, tworzące ciąg wydarzeń, od którego trudno się oderwać.

Elżbieta Molęda